کد مطلب:224216 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:187
تالار اول
قفسه ی 1
محتوی كاشی های زرین قلم ستاره ای و دو قطعه كتیبه كاشی دیگر متعلق به حرم مطهر رضوی علیه السلام می باشد كه در 512 هجری ساخته شده است.
چون در این نوع كاشی ها مقادیری طلا به كار رفته است در تاریخ صنایع به نام كاشی طلائی نیز موسوم است. این قفسه شامل نه پارچه كاشی است كه اهم آن ها به قرار زیر می باشد:
120 [1] - بخشی از نیم ستون كاشی متعلق به یكی از محراب های حرم مطهر در دو قسمت محور برگ های درشت پرپر نقره ای گسترده شده است. و گلبرگ های سه پری به دور آن دیده می شود. این كاشی با محراب حرم مطهر در سال 512 توسط محمد ابن ابوطاهر در یك كارخانه ساخته شده است و نقش و سبك كار هم یكی است، اندازه 26 ضربدر 10 سانتیمتر.
96- خشت كاشی ستاره ای شكل در دوره آن یك حاشیه سفید است. روی آن با خط نسخ برجسته با طلا آیة الكرسی تا «كرسیه السموات و الارض» نوشته شده. ترنجی به شكل ستاره ای هشت گوشه كه زمینه آن اسلیمی كاری است روی آن نقش نموده اند. میان ترنج یك گل هشت پر با رنگ لاجورد و گل های سبز كوچك دیگر در آن دیده می شود. مقابل هر گوشه از خشت یك گل گرد به شكل انار از لاجورد نمایان است. مابقی زمینه به رنگ طلائی است، اندازه 20 ضربدر 20 سانتیمتر.
91- خشت كاشی ستاره ای شكل كه هشت گوشه دارد. یك گوشه آن قدری نقصان پیدا نموده و دارای یك حاشیه ی سفید است كه روی آن به خط نسخ برجسته این حدیث شریف را نوشته اند:
«اللهم طهر قلبی من النفاق و من الكذب اعنی من الخیانة فانك تعلم ما فی الصدور اللهم اجعلنی فی البلاء صبورا و فی الرخاء شكورا و فی اللسان دلیلا و فی اعین الناس عظیما و اجعلنی ممن بدله بعد ما سمعه سجد بكرة و اصیلا (لا یقرء) للعالمین فی شوال سنة اثنی عشر و خمس مائه» پس از حاشیه صفحه به گل و بوته های اسلیمی و زمینه به رنگ طلائی تزئین شده اما بعضی از جاها رنگش رفته است، سازنده آن محمد بن ابی سعد می باشد.
108- بخشی از كتیبه ی كاشی مستطیل كه از سر آن قدری شكسته شده دارای زمینه ی
[ صفحه 252]
سفید رنگ می باشد. نقش آن عبارت از شاخه های نازك به هم پیچیده است كه به گلبرگ های زینت شده. كتیبه ی آن كه بخشی از كتیبه ی ازاره ی حرم مطهر است به خط ثلث می باشد متضمن سوره آیة الكرسی است و نخستین قسمت ازاره را تشكیل می دهد كه در سال 512 ساخته شده است - محل ساخت آن كاشان، اندازه 36 ضربدر 27 سانتیمتر:
قفسه ی 2
92- پایه شمعدن مفرغ نقره كوب قسمت بالای آن ناقص و به نقوش هندسی و به گل های پرپر كه در میان شاخه های به هم پیچیده ای قرار گرفته تزئین یافته است. دور شمعدان به خط نسخ این جملات را كنده اند:
«عن مولانا الصاحب العالم العامل المظفر الامل الحاوی المناقب المفاخر العلیة الزكیة المرضیة الطاهره الهیة العالیة الملكیة القدسیة آیات الله عنها ابدا ایامها و لیالیها» و در زیر نوشته ی مزبور یك ردیف گل و بوته ی پیچیده رسم شده است. روی شمعدان در جائی كه نقش گل و بوته داشته و به خط نستعلیق كنده شده است:
«وقف بالاسر جناب سر كار امام رضا علیه السلام نمود كربلای اسحق جدید الاسلام»
از روی كار می توان قیاس نمود كه این شمعدان در آذربایجان ساخته شده است. همچنین مضمون كتیبه ی مزبور با عبارات متداول سایر شمعدان ها متفاوت بوده و به نظر می رسد كه این شمعدان را به امر سلطان و حاكمی نساخته اند بلكه القاب بیشتر متناسب به یك مقام روحانی و مذهبی است.
103- جام مفرغی كار اصفهان ساخت قرن نهم هجری كه عبارت زیر را در بدنه ی آن كنده اند «وقف پائین پای سر كار فیض آثار كه گل چراغ را بگیرند طمع كننده به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود سنه ی 886».
97- آفتابه ی مفرغی شكم گشاد و لوله تنگ كه درب آن از بین رفته. نام هدیه كننده به خط نسخ روی شكم آفتابه بعدا بدین مضمون نوشته شده است: «تذر آسته ی امام رضا علیه السلام نمود امین الملك اردبیلی» روی لوله را دو ردیف گلبرگهای به هم پیوسته زینت داده و به دور گردن تركهائی است كه در میان آن ها برگ های مو به سبك مرسوم زمان سلجوقی مشاهده می شود. محل ساخت این آفتابه ظاهرا در خراسان بوده و مشابه كارهای دوره ی تیموری است، بلندی آن 37 سانتیمتر.
200- كاسه ی مفرغی هدیه ی محمد علی اصفهانی به سال 1284 شكم فراخ دهان پهن كه كمی
[ صفحه 253]
دو اطراف ضرب دیده است شاید هم دخل برنجی بوده است روی آن به نقش برجسته قلمزنی شده است. دو لبه ی آن یك رده ی شكار سگ و خرگوش در حال دویدن دیده می شود و در زیر آن ترنج های بزرگی است كه شكل اسب سواری روی آن نقش شده و به خط ثلث اشعاری نوشته شده است. در زیر این نوشته نقوش هندسی تزئینی كنده اند. نام هدیه كننده بدین شرح در پشت ظرف ملاحظه می شود: «وقف سركار فیض آثار امام رضا علیه السلام نمود محمد علی اصفهانی كه در پای پیه سوز پیش رو باشد طمع كننده به لعنت خدا گرفتار شود 1224 كتبه غلامحسین». این ظرف ساخت آن در قرن هشتم صورت گرفته است. اندازه ی آن بدین قرار است: میانه 5 / 25 گشادی دهان 5 / 19 بلندی 13 سانتیمتر.
81- قندیل مفرغی سیم كوب هدیه شاه ملك بانو مربوط به قرن نهم هجری پایه دراز دارای سه حلقه كوچك برای آویختن است كه نقش آن سیم كوبی گردیده و تا اندازه ای از بین رفته است. پائین آن سوراخ دارد، دور لبه ی آن دو ردیف گل و بوته تزئین شده و كتیبه ی آن به خط ثلث بدین شرح است: «تعلق الاشباح و جاعل الارواح المجاهدین فی قنادیل من النور عرش معلقه و نحن نرجوا للرحم منها و یجعل روح الامیر الكبیر شاه ملك بانو تغمدالله بالرحمة و الغفران».
بدنه را گل و بوته های تزئینی در میان ترنج های قلمدانی پوشانده و آیه ی نور را خوانده می شود. همچنین این كتیبه جلب نظر می نماید: «عز لمولانا السلطان اعظم مالك رقاب الامم سلطان سلاطین العرب و العجم ظل الله فی الارضین قهرمان الزمان» اندازه ی بلندی 38 گشادی 22 سانتیمتر.
قفسه ی 3
شامل ظروف چینی سبز رنگ مشهور به سلادن كه در پایان قرن هشتم هجری ساخته شده است، بدین شرح:
169- قاب میان گود چینی سبز رنگ (سلادن) در وسط آن صورت اژدهائی برجسته دیده می شود و در دیوار آن شاخ و برگ های ریزی تزئین شده است. دیواره ی آن از خارج ترك ترك به نظر می رسد، قطر دهانه 34 و طول سطح 39 سانتیمتر است.
166- كاسه ی چینی با سرپوش به رنگ آن، به شكل مخروط زمینه سفید دارای گل های درشت لاجوردی با گلبرگ های نازك در بیرون كاسه تزئین شده اند. روی آن سفید است و سرپوش این كاسه از همان جنس است لیكن نقش آن فرق دارد و شش قسمت شده كه هر قسمتی یك ترنجی تشكیل داده و در هر ترنجی بوته گلی با شاخه های انبوه رسم گردیده. در میان آن
[ صفحه 254]
دسته ی مدوری ساخته شده كه روی آن به گل لاجوردی رنگ تزئین شده. امضاء سازنده به خط چینی روی آن دیده می شود، طول 22 و پهنای آن 16 سانتیمتر است.
189- قاب چینی بزرگ سبز رنگ (سلادن) توضیحات آن مشابه شماره ی 169 است.
188- ظرف خورش خوری چینی سبز رنگ مشهور به (سلادن) ساخت پایان قرن هشتم هجری. داخل آن به گل و بوته هائی تزئین شده است، قطر 31 و طول سطح 38 سانتیمتر.
170- قاب میان گود چینی سبز رنگ معروف به نوع (سلادن) كه در میان گل و بوته لوتوس و در دور آن شاخه گلی با برگ های خمیده نمایان است و مربوط به پایان قرن هشتم هجری است، اندازه ی قطر دهانه 41 و طول سطح 47 سانتیمتر.
قفسه ی 4
در این قفسه نیز چینی های سبز رنگ مشهور به (سلادن) كه در پایان قرن هشتم هجری ساخته شده است چیده شده بدین شرح:
171- بشقاب چینی میان گود با نقش برجسته.
172- كاسه ی چینی سبز رنگ داخل آن دو قسمت و در هر قسمت به ترك های مساوی قسمت می شود. خارج آن نیز مثل تركها به ترتیب مقعر و محدب است، اندازه ی قطر 5 / 7 و طول سطح 5 / 33 سانتیمتر.
164- قاب چینی بزرگ متن آن ساده، دیواره ی آن از خارج و داخل ترك ترك است. دایره ی قاعده ی آن بی لعاب و قهوه ای رنگ است. قاب مزبور سه قطعه شده كه اكنون از پشت بست زده اند. یك قطعه از لبه ی آن افتاده است و كسر دارد، قطر 54 طول 61 سانتیمتر.
156- كاسه ی چینی سبزرنگ با نقوش برجسته مشابه ظرف 172.
173- كاسه ی چینی سبز رنگ دیواره ی آن از رنگ متن سیرتر و مزین به گل و بوته ی ساده است. در بیرون نیز به همین نحو تزئین یافته، قطر دهانه 30 و طول سطح 42 سانتیمتر.
قفسه ی 5
162- سینی چینی ستاره شكل به قطر 45 سانتیمتر ساخت قرن نهم هجری هشت گوش زمینه سفید با گل های درشت آبی رنگ روی بوته قرار گرفته و به گلبرگ های كوچك زینت شده است. لبه و دیواره ی سفید و پشت آن قهوه ای رنگ می باشد. نقش پشت آن را نیز یك ستاره ی هشت گوش تشكیل می دهد ظرف مزبور از دو گوشه ناقص است كه مرمت گردیده.
101- گلابدان فولادی متعلق به قرن دهم هجری كروی و مخروطی پایه دار با لوله ی بلند سر
[ صفحه 255]
برگشته دهانه اش به شكل نیم دایره می باشد، طول 27 و محیط شكم 42 سانتیمتر.
167- سرپوش ظرف چینی با نقش گل و برگ آبی روی زمینه سفید ساخت قرن نهم هجری.
197- كاسه چینی با نقش آبی ساخت قرن نهم.
133- پایه ظرف چینی با نقش آبی روی زمینه ی سفید.
168- سرپوش چینی شكسته ساخت قرن نهم زمینه سفید دارای شش ترنج در میان ترنج ها گل و بوته های لاجوردی نقش شده در وسط آن دسته مدوری از جنس چینی ساخته شده و گلی بر روی آن تزئین گردیده. مشابه ظرف 166، بلندی 5 / 16 و پهنای آن 1917 سانتیمتر.
140- آئینه ی مفرغی كه روی آن چهار علی به خط زیبائی منقوش است دارای قلمزدگی هائی است كه مشابه كار تركستان می باشد.
134- پایه ی ظرف چینی با نقش آبی ساخت قرن نهم.
قفسه ی 6
شامل ظرف چینی با نقش گل و برگ آبی روی زمینه سفید مربوط به قرن نهم هجری است بدین شرح:
178- قاب چینی زمینه سفید گل و بوته ی لاجوردی بزرگ گوشه آن اندكی شكسته است در وسط یك ترنج مسدس كه دارای سه حاشیه باریك است دارد. پشت آن نیز به گل و بوته تزئین شده است. محل قاعده سفید است، اندازه ی قطر دایره 45 سانتیمتر.
184- قاب چینی با نقش گل و برگ آبی رنگ روی زمینه سفید كه یك گوشه ی آن مختصر شكسته است اطراف ظرف نیز به بوته هائی با گل های پرپر درشت زینت شده است دور لبه ی ظرف از بیرون به شاخه های گل به سبك چین آرایش یافته است، قطر دایره 45 سانتیمتر.
189- قاب چینی با نقش گل و برگ آبی محل ساخت چین، قرن نهم هجری، زمینه سفید مزین به گل و بوته های لاجوردی رنگ است. در میان متن آن اژدهای بزرگی كه حیوان مقدس چینی ها است منقش گردیده دور تا دور گل های پربرگ با شاخه های نازك دیده می شود. در پشت آن نیز یك حاشیه ی عریض با گل درشت منقش شده. محلی كه به زمین گذارده می شود بی لعاب و قهوه ای رنگ است.
اشیاء خارج از قفسه
56- سنگآب به نام ابوالفتح سلطان محمد خوارزمشاه به امضاء محمد و احمد سنگ تراش به تاریخ شعبان سال 597 (توصیف بیشتر از این
[ صفحه 256]
سنگاب در صفحات پیش داده شده است).
60- پایه ی شمعدان مسی كه غیر از قسمت بالای آن بقیه سالم و محفوظ مانده است. یك فرورفتگی در بدنه ی شمعدان موجب شده كه آن را به دو قسمت تقسیم كند. بدنه ی شمعدان به نقش برجسته نموده شده و نقش آن عبارت است از دو بند نوشته به خط نسخ است دور گلوی شمعدان این خط دیده می شود: «وفق الله تعالی لوقف هذه (لا یقرء) المضیئته بالعنایات الازلیه و السعادات الابدیه و التوفیقات المسعودیه». و در زیر آن میان چهار ترنج این عبارات خوانده می شود: «علی روضة الرضویه افقر العباد الی رحمة الرب الرحمن درویش مسعود بن الحسن الخادم تقبل الله منه شهور سنة ثلث و ستین و ثمان مائه».
در فاصله ی هر دو ترنج یك ترنج كوچك چهار پر است كه نقش آن نام علی است و به عبارت دیگر چهار بار تكرار شده و به هم پیچیده است. اندازه ی بلندی 38 گشادی دهانه ی بالا 11 و گشادی دهانه ی پائین 55 سانتیمتر.
59- پنجره ی فولادی زركوب تاریخ ورود 817 هجری هدیه ی شاهرخ شاه تیموری، مشبك، میله های درون سه خانه ی آن از بین رفته، نوشته های آن به خط زرین بوده كه اندكی محو گردیده، اشكال آن به صورت لوزی است كه در بالا و پائین آن ها خطوط متوازی عبور كرده است. این درب در بالا دارای دو كتیبه به خط برجسته دارد بدین مضمون: «امر بعمارة هذا البنجره من خاص ماله السلطان الاعظم مالك الرقاب الامم معز الدنیا و الدین شاهرخ بهادر خلد الله ملكه».
كتیبه ی دیگری نظیر كتیبه های بالا در پائین در بدین تفصیل دیده می شود:
«اعز المولانا السلطان المعظم مالك الرقاب الامم السلاطین العرب و العجم فی تمت (تمت فی) شهور محرم من سنه عشر و ثمانمائه عمل استاد شیخ علی خود گر بخارائی عمل استادان كوفتگر مولانا شمس طبسی و استاد محمود كوفتگر و استاد (با) سعادت و شرافت خواجه حسین «زاهد». در میان ترنج كوچك كه در بالا و پائین كتیبه سمت راست در قرار دارد نوشته شده «عمل» حاجی محمد بن علی حافظ اسفراینی فی شهور محرم سنه سبع عشر و ثمانمائه. پنجره ی مزبور به سال 984 توسط محمد بیك تركمان تعمیر و مرمت گردیده است [2] اندازه بلندی 56
[ صفحه 257]
پهنا 5 و 72 سانتیمتر.
محتوی كاشی های زرین قلم ستاره ای و دو قطعه كتیبه كاشی دیگر متعلق به حرم مطهر رضوی علیه السلام می باشد كه در 512 هجری ساخته شده است.
چون در این نوع كاشی ها مقادیری طلا به كار رفته است در تاریخ صنایع به نام كاشی طلائی نیز موسوم است. این قفسه شامل نه پارچه كاشی است كه اهم آن ها به قرار زیر می باشد:
120 [1] - بخشی از نیم ستون كاشی متعلق به یكی از محراب های حرم مطهر در دو قسمت محور برگ های درشت پرپر نقره ای گسترده شده است. و گلبرگ های سه پری به دور آن دیده می شود. این كاشی با محراب حرم مطهر در سال 512 توسط محمد ابن ابوطاهر در یك كارخانه ساخته شده است و نقش و سبك كار هم یكی است، اندازه 26 ضربدر 10 سانتیمتر.
96- خشت كاشی ستاره ای شكل در دوره آن یك حاشیه سفید است. روی آن با خط نسخ برجسته با طلا آیة الكرسی تا «كرسیه السموات و الارض» نوشته شده. ترنجی به شكل ستاره ای هشت گوشه كه زمینه آن اسلیمی كاری است روی آن نقش نموده اند. میان ترنج یك گل هشت پر با رنگ لاجورد و گل های سبز كوچك دیگر در آن دیده می شود. مقابل هر گوشه از خشت یك گل گرد به شكل انار از لاجورد نمایان است. مابقی زمینه به رنگ طلائی است، اندازه 20 ضربدر 20 سانتیمتر.
91- خشت كاشی ستاره ای شكل كه هشت گوشه دارد. یك گوشه آن قدری نقصان پیدا نموده و دارای یك حاشیه ی سفید است كه روی آن به خط نسخ برجسته این حدیث شریف را نوشته اند:
«اللهم طهر قلبی من النفاق و من الكذب اعنی من الخیانة فانك تعلم ما فی الصدور اللهم اجعلنی فی البلاء صبورا و فی الرخاء شكورا و فی اللسان دلیلا و فی اعین الناس عظیما و اجعلنی ممن بدله بعد ما سمعه سجد بكرة و اصیلا (لا یقرء) للعالمین فی شوال سنة اثنی عشر و خمس مائه» پس از حاشیه صفحه به گل و بوته های اسلیمی و زمینه به رنگ طلائی تزئین شده اما بعضی از جاها رنگش رفته است، سازنده آن محمد بن ابی سعد می باشد.
108- بخشی از كتیبه ی كاشی مستطیل كه از سر آن قدری شكسته شده دارای زمینه ی
[ صفحه 252]
سفید رنگ می باشد. نقش آن عبارت از شاخه های نازك به هم پیچیده است كه به گلبرگ های زینت شده. كتیبه ی آن كه بخشی از كتیبه ی ازاره ی حرم مطهر است به خط ثلث می باشد متضمن سوره آیة الكرسی است و نخستین قسمت ازاره را تشكیل می دهد كه در سال 512 ساخته شده است - محل ساخت آن كاشان، اندازه 36 ضربدر 27 سانتیمتر:
قفسه ی 2
92- پایه شمعدن مفرغ نقره كوب قسمت بالای آن ناقص و به نقوش هندسی و به گل های پرپر كه در میان شاخه های به هم پیچیده ای قرار گرفته تزئین یافته است. دور شمعدان به خط نسخ این جملات را كنده اند:
«عن مولانا الصاحب العالم العامل المظفر الامل الحاوی المناقب المفاخر العلیة الزكیة المرضیة الطاهره الهیة العالیة الملكیة القدسیة آیات الله عنها ابدا ایامها و لیالیها» و در زیر نوشته ی مزبور یك ردیف گل و بوته ی پیچیده رسم شده است. روی شمعدان در جائی كه نقش گل و بوته داشته و به خط نستعلیق كنده شده است:
«وقف بالاسر جناب سر كار امام رضا علیه السلام نمود كربلای اسحق جدید الاسلام»
از روی كار می توان قیاس نمود كه این شمعدان در آذربایجان ساخته شده است. همچنین مضمون كتیبه ی مزبور با عبارات متداول سایر شمعدان ها متفاوت بوده و به نظر می رسد كه این شمعدان را به امر سلطان و حاكمی نساخته اند بلكه القاب بیشتر متناسب به یك مقام روحانی و مذهبی است.
103- جام مفرغی كار اصفهان ساخت قرن نهم هجری كه عبارت زیر را در بدنه ی آن كنده اند «وقف پائین پای سر كار فیض آثار كه گل چراغ را بگیرند طمع كننده به لعنت خدا و نفرین رسول گرفتار شود سنه ی 886».
97- آفتابه ی مفرغی شكم گشاد و لوله تنگ كه درب آن از بین رفته. نام هدیه كننده به خط نسخ روی شكم آفتابه بعدا بدین مضمون نوشته شده است: «تذر آسته ی امام رضا علیه السلام نمود امین الملك اردبیلی» روی لوله را دو ردیف گلبرگهای به هم پیوسته زینت داده و به دور گردن تركهائی است كه در میان آن ها برگ های مو به سبك مرسوم زمان سلجوقی مشاهده می شود. محل ساخت این آفتابه ظاهرا در خراسان بوده و مشابه كارهای دوره ی تیموری است، بلندی آن 37 سانتیمتر.
200- كاسه ی مفرغی هدیه ی محمد علی اصفهانی به سال 1284 شكم فراخ دهان پهن كه كمی
[ صفحه 253]
دو اطراف ضرب دیده است شاید هم دخل برنجی بوده است روی آن به نقش برجسته قلمزنی شده است. دو لبه ی آن یك رده ی شكار سگ و خرگوش در حال دویدن دیده می شود و در زیر آن ترنج های بزرگی است كه شكل اسب سواری روی آن نقش شده و به خط ثلث اشعاری نوشته شده است. در زیر این نوشته نقوش هندسی تزئینی كنده اند. نام هدیه كننده بدین شرح در پشت ظرف ملاحظه می شود: «وقف سركار فیض آثار امام رضا علیه السلام نمود محمد علی اصفهانی كه در پای پیه سوز پیش رو باشد طمع كننده به لعنت خدا گرفتار شود 1224 كتبه غلامحسین». این ظرف ساخت آن در قرن هشتم صورت گرفته است. اندازه ی آن بدین قرار است: میانه 5 / 25 گشادی دهان 5 / 19 بلندی 13 سانتیمتر.
81- قندیل مفرغی سیم كوب هدیه شاه ملك بانو مربوط به قرن نهم هجری پایه دراز دارای سه حلقه كوچك برای آویختن است كه نقش آن سیم كوبی گردیده و تا اندازه ای از بین رفته است. پائین آن سوراخ دارد، دور لبه ی آن دو ردیف گل و بوته تزئین شده و كتیبه ی آن به خط ثلث بدین شرح است: «تعلق الاشباح و جاعل الارواح المجاهدین فی قنادیل من النور عرش معلقه و نحن نرجوا للرحم منها و یجعل روح الامیر الكبیر شاه ملك بانو تغمدالله بالرحمة و الغفران».
بدنه را گل و بوته های تزئینی در میان ترنج های قلمدانی پوشانده و آیه ی نور را خوانده می شود. همچنین این كتیبه جلب نظر می نماید: «عز لمولانا السلطان اعظم مالك رقاب الامم سلطان سلاطین العرب و العجم ظل الله فی الارضین قهرمان الزمان» اندازه ی بلندی 38 گشادی 22 سانتیمتر.
قفسه ی 3
شامل ظروف چینی سبز رنگ مشهور به سلادن كه در پایان قرن هشتم هجری ساخته شده است، بدین شرح:
169- قاب میان گود چینی سبز رنگ (سلادن) در وسط آن صورت اژدهائی برجسته دیده می شود و در دیوار آن شاخ و برگ های ریزی تزئین شده است. دیواره ی آن از خارج ترك ترك به نظر می رسد، قطر دهانه 34 و طول سطح 39 سانتیمتر است.
166- كاسه ی چینی با سرپوش به رنگ آن، به شكل مخروط زمینه سفید دارای گل های درشت لاجوردی با گلبرگ های نازك در بیرون كاسه تزئین شده اند. روی آن سفید است و سرپوش این كاسه از همان جنس است لیكن نقش آن فرق دارد و شش قسمت شده كه هر قسمتی یك ترنجی تشكیل داده و در هر ترنجی بوته گلی با شاخه های انبوه رسم گردیده. در میان آن
[ صفحه 254]
دسته ی مدوری ساخته شده كه روی آن به گل لاجوردی رنگ تزئین شده. امضاء سازنده به خط چینی روی آن دیده می شود، طول 22 و پهنای آن 16 سانتیمتر است.
189- قاب چینی بزرگ سبز رنگ (سلادن) توضیحات آن مشابه شماره ی 169 است.
188- ظرف خورش خوری چینی سبز رنگ مشهور به (سلادن) ساخت پایان قرن هشتم هجری. داخل آن به گل و بوته هائی تزئین شده است، قطر 31 و طول سطح 38 سانتیمتر.
170- قاب میان گود چینی سبز رنگ معروف به نوع (سلادن) كه در میان گل و بوته لوتوس و در دور آن شاخه گلی با برگ های خمیده نمایان است و مربوط به پایان قرن هشتم هجری است، اندازه ی قطر دهانه 41 و طول سطح 47 سانتیمتر.
قفسه ی 4
در این قفسه نیز چینی های سبز رنگ مشهور به (سلادن) كه در پایان قرن هشتم هجری ساخته شده است چیده شده بدین شرح:
171- بشقاب چینی میان گود با نقش برجسته.
172- كاسه ی چینی سبز رنگ داخل آن دو قسمت و در هر قسمت به ترك های مساوی قسمت می شود. خارج آن نیز مثل تركها به ترتیب مقعر و محدب است، اندازه ی قطر 5 / 7 و طول سطح 5 / 33 سانتیمتر.
164- قاب چینی بزرگ متن آن ساده، دیواره ی آن از خارج و داخل ترك ترك است. دایره ی قاعده ی آن بی لعاب و قهوه ای رنگ است. قاب مزبور سه قطعه شده كه اكنون از پشت بست زده اند. یك قطعه از لبه ی آن افتاده است و كسر دارد، قطر 54 طول 61 سانتیمتر.
156- كاسه ی چینی سبزرنگ با نقوش برجسته مشابه ظرف 172.
173- كاسه ی چینی سبز رنگ دیواره ی آن از رنگ متن سیرتر و مزین به گل و بوته ی ساده است. در بیرون نیز به همین نحو تزئین یافته، قطر دهانه 30 و طول سطح 42 سانتیمتر.
قفسه ی 5
162- سینی چینی ستاره شكل به قطر 45 سانتیمتر ساخت قرن نهم هجری هشت گوش زمینه سفید با گل های درشت آبی رنگ روی بوته قرار گرفته و به گلبرگ های كوچك زینت شده است. لبه و دیواره ی سفید و پشت آن قهوه ای رنگ می باشد. نقش پشت آن را نیز یك ستاره ی هشت گوش تشكیل می دهد ظرف مزبور از دو گوشه ناقص است كه مرمت گردیده.
101- گلابدان فولادی متعلق به قرن دهم هجری كروی و مخروطی پایه دار با لوله ی بلند سر
[ صفحه 255]
برگشته دهانه اش به شكل نیم دایره می باشد، طول 27 و محیط شكم 42 سانتیمتر.
167- سرپوش ظرف چینی با نقش گل و برگ آبی روی زمینه سفید ساخت قرن نهم هجری.
197- كاسه چینی با نقش آبی ساخت قرن نهم.
133- پایه ظرف چینی با نقش آبی روی زمینه ی سفید.
168- سرپوش چینی شكسته ساخت قرن نهم زمینه سفید دارای شش ترنج در میان ترنج ها گل و بوته های لاجوردی نقش شده در وسط آن دسته مدوری از جنس چینی ساخته شده و گلی بر روی آن تزئین گردیده. مشابه ظرف 166، بلندی 5 / 16 و پهنای آن 1917 سانتیمتر.
140- آئینه ی مفرغی كه روی آن چهار علی به خط زیبائی منقوش است دارای قلمزدگی هائی است كه مشابه كار تركستان می باشد.
134- پایه ی ظرف چینی با نقش آبی ساخت قرن نهم.
قفسه ی 6
شامل ظرف چینی با نقش گل و برگ آبی روی زمینه سفید مربوط به قرن نهم هجری است بدین شرح:
178- قاب چینی زمینه سفید گل و بوته ی لاجوردی بزرگ گوشه آن اندكی شكسته است در وسط یك ترنج مسدس كه دارای سه حاشیه باریك است دارد. پشت آن نیز به گل و بوته تزئین شده است. محل قاعده سفید است، اندازه ی قطر دایره 45 سانتیمتر.
184- قاب چینی با نقش گل و برگ آبی رنگ روی زمینه سفید كه یك گوشه ی آن مختصر شكسته است اطراف ظرف نیز به بوته هائی با گل های پرپر درشت زینت شده است دور لبه ی ظرف از بیرون به شاخه های گل به سبك چین آرایش یافته است، قطر دایره 45 سانتیمتر.
189- قاب چینی با نقش گل و برگ آبی محل ساخت چین، قرن نهم هجری، زمینه سفید مزین به گل و بوته های لاجوردی رنگ است. در میان متن آن اژدهای بزرگی كه حیوان مقدس چینی ها است منقش گردیده دور تا دور گل های پربرگ با شاخه های نازك دیده می شود. در پشت آن نیز یك حاشیه ی عریض با گل درشت منقش شده. محلی كه به زمین گذارده می شود بی لعاب و قهوه ای رنگ است.
اشیاء خارج از قفسه
56- سنگآب به نام ابوالفتح سلطان محمد خوارزمشاه به امضاء محمد و احمد سنگ تراش به تاریخ شعبان سال 597 (توصیف بیشتر از این
[ صفحه 256]
سنگاب در صفحات پیش داده شده است).
60- پایه ی شمعدان مسی كه غیر از قسمت بالای آن بقیه سالم و محفوظ مانده است. یك فرورفتگی در بدنه ی شمعدان موجب شده كه آن را به دو قسمت تقسیم كند. بدنه ی شمعدان به نقش برجسته نموده شده و نقش آن عبارت است از دو بند نوشته به خط نسخ است دور گلوی شمعدان این خط دیده می شود: «وفق الله تعالی لوقف هذه (لا یقرء) المضیئته بالعنایات الازلیه و السعادات الابدیه و التوفیقات المسعودیه». و در زیر آن میان چهار ترنج این عبارات خوانده می شود: «علی روضة الرضویه افقر العباد الی رحمة الرب الرحمن درویش مسعود بن الحسن الخادم تقبل الله منه شهور سنة ثلث و ستین و ثمان مائه».
در فاصله ی هر دو ترنج یك ترنج كوچك چهار پر است كه نقش آن نام علی است و به عبارت دیگر چهار بار تكرار شده و به هم پیچیده است. اندازه ی بلندی 38 گشادی دهانه ی بالا 11 و گشادی دهانه ی پائین 55 سانتیمتر.
59- پنجره ی فولادی زركوب تاریخ ورود 817 هجری هدیه ی شاهرخ شاه تیموری، مشبك، میله های درون سه خانه ی آن از بین رفته، نوشته های آن به خط زرین بوده كه اندكی محو گردیده، اشكال آن به صورت لوزی است كه در بالا و پائین آن ها خطوط متوازی عبور كرده است. این درب در بالا دارای دو كتیبه به خط برجسته دارد بدین مضمون: «امر بعمارة هذا البنجره من خاص ماله السلطان الاعظم مالك الرقاب الامم معز الدنیا و الدین شاهرخ بهادر خلد الله ملكه».
كتیبه ی دیگری نظیر كتیبه های بالا در پائین در بدین تفصیل دیده می شود:
«اعز المولانا السلطان المعظم مالك الرقاب الامم السلاطین العرب و العجم فی تمت (تمت فی) شهور محرم من سنه عشر و ثمانمائه عمل استاد شیخ علی خود گر بخارائی عمل استادان كوفتگر مولانا شمس طبسی و استاد محمود كوفتگر و استاد (با) سعادت و شرافت خواجه حسین «زاهد». در میان ترنج كوچك كه در بالا و پائین كتیبه سمت راست در قرار دارد نوشته شده «عمل» حاجی محمد بن علی حافظ اسفراینی فی شهور محرم سنه سبع عشر و ثمانمائه. پنجره ی مزبور به سال 984 توسط محمد بیك تركمان تعمیر و مرمت گردیده است [2] اندازه بلندی 56
[ صفحه 257]
پهنا 5 و 72 سانتیمتر.
[1] شماره هائي كه نقل شده است شماره دفتر موزه ي آستان قدس رضوي مي باشد.
[2] مفاد كتيبه بدين شرح است: «واظن علي كافة العالمين بره عدله و احسانه و المال ايالت دستگاه محمد بيك موصلو تركمان به تجديد مرمت يافت اين پنجره مباركه به اضافه آلات برنجي در تاريخ شهر جمادي الاخر سنه اربع و ثمانين و تسعمائه من الهجره كتبه حسن بن رضا بن حاجي محمود الخادم».